Η παρουσία και η χρήση των βοτάνων από την Αρχαιότητα ως τον Μεσαίωνα

Παναγιώτα Απέργη - 16 Μαΐου 2020

Με τις παραδόσεις πολλών αρχαίων λαών να αναφέρουν ότι ήταν δώρα της φύσης, αλλά και ένα ισχυρό όπλο για την καθημερινή ζωή και πολλές φορές την επιβίωσή του ανθρώπου, τα βότανα διαπιστώνονται ότι εξακολουθούν να κατέχουν μέχρι και σήμερα ζωτικό ρόλο στην ιατρική και στην ανθρώπινη ζωή.

Από τα αρχαία, ήδη, χρόνια, οι άνθρωποι παρατηρώντας τη φύση, διαπίστωσαν πως πολλά από τα φυτά έχουν ιαματικές και καταπραϋντικές ιδιότητες, οι οποίες διευκόλυναν τη ζωή τους, ανακουφίζοντάς τους από πόνους, δύσκολες αρρώστιες και προλαβαίνοντας πολλές από αυτές.

Γνωστή είναι μάλιστα και η πίστη των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι είχαν αποδώσει στη φύση ανθρωπομορφικές και μαγικές ιδιότητες, κάτι που αποτυπώνεται ανάγλυφα και στη μυθολογία, με πολλούς μυθικούς ήρωες να συνδέονται με φυτά. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Νάρκισσου, τα φύλλα δάφνης που χρησιμοποιούσε η Πυθία για να μαντέψει το μέλλον, αλλά και τα κλαδιά ελιάς με τα οποία βραβεύονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων, στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της άποψης πως σύσσωμος ο αρχαίος κόσμος χρησιμοποίησε τα φυτά και τα βότανα, για να συμβολίσει, να υπονοήσει και να εξηγήσει σκέψεις και συμβάντα που δεν μπορούσε να τα προσδιορίσει μ' άλλον τρόπο.

Ο Ιπποκράτης υπήρξε ένας από τους πρώτους που διαπίστωσε τις ευεργετικές ιδιότητες των βοτάνων για την υγεία, ενώ σημαντική πηγή για την καταγραφή των φυτών υπήρξε ο Κλαύδιος Γαληνός, ο δεύτερος γνωστότερος γιατρός της αρχαιότητας, που κατάφερε να καταγράψει εκατοντάδες φάρμακα φτιαγμένα από φυτά, αλλά και ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος , ο οποίος στο σύγγραμμα «Περί ύλης ιατρικής» κατέγραψε περισσότερα από πεντακόσια φυτά, αλλά και πλήθος συνταγών τους.

Το αρχαιότερο κείμενο ιατρικής που σώζεται, προέρχεται από την Κίνα, ανήκει στον μυθικό αυτοκράτορα Σεν Τουγκ και ονομάζεται Πεν – Τσάο, δηλαδή πρακτική Βοτανολογία και περιέχει 365 φυτά, ένα για κάθε μέρα του έτους, ενώ από την ίδια περίπου εποχή σώζεται και ένα ιατρικό κείμενο των Σουμερίων, αποτελούμενο από µία πινακίδα με την περιγραφή διακοσίων πενήντα φυτών και σχεδόν πέντε χιλιάδων συνταγών.

Μέχρι την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το 410 μ.Χ., η γνώση για τα φαρμακευτικά βότανα είχε ήδη μεταφερθεί στην Ανατολή και στον Αραβικό κόσμο, όπου σε συνδυασμό με τις γηγενείς λαϊκές παραδόσεις διανθίστηκε.

Κατά τον Μεσαίωνα, η βοτανολογία, ο κλάδος εκείνος ο οποίος σχετίζεται με την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή, τον μεταβολισμό, τη μορφογένεση, τις ασθένειες και την εξέλιξη των φυτών, φτάνει στους κήπους μοναστηριών, τα οποία, πολύ γρήγορα, έγιναν κέντρα βοτανοθεραπείας, με τους μοναχούς να παρασκευάζουν φαρμακευτικά φυτά, έλαια και αλοιφές, κατάλληλα για τη θεραπεία των ασθενειών, με την επίσημη στάση της Χριστιανικής Εκκλησίας να αποθαρρύνει την απαρέγκλιτη προσήλωση στη χρήση βοτάνων για την ίαση ασθενειών έναντι της πίστης, ως το μοναδικό μέσο για τη θεραπεία τους.

Παρόλ' αυτά, όσο η ανθρωπότητα έβγαινε από τα σκοτεινά μεσαιωνικά χρόνια, όλο και περισσότερα βοτανολόγια άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, τα οποία χάρη στη μαζική αντιγραφή τους, κατάφεραν να κυκλοφορούν, προκειμένου να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όσους ασχολούνταν με τη βοτανοθεραπεία και γενικότερα την ιατρική.