Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν: Ο πολύπλευρος «πατέρας» της μοντέρνας υψηλής φαντασίας

• Αντώνης Απέργης - 26 Σεπτεμβρίου 2023

Ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1892 στο Μπλουμφοντέιν της Οράγγης, που σήμερα αποτελεί τμήμα της Νότιας Αφρικής. Σε ηλικία 3 ετών, ο μικρός τότε Ρόναλντ, πήγε με τη μητέρα του και τον αδελφό του στην Αγγλία, κάτι που εξελίχθηκε σε μια μακρά οικογενειακή παραμονή, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο οποίος πέθανε στη Νότια Αφρική λόγω ρευματικού πυρετού, πριν προλάβει να τους συναντήσει. Χωρίς λεφτά, η οικογένεια κατέληξε στο Μπέρμιγχαμ, όπου ζούσαν οι γονείς της μητέρας του.

Λόγω των μετακινήσεών τους στην αγγλική ύπαιθρο, ο Τόλκιν απέκτησε μια αγάπη για την εξερεύνηση και την περιπέτεια, με αυτές τις «εξορμήσεις» του να τον εμπνέουν στη μετέπειτα συγγραφική του πορεία. Μια αυτές τις σκηνές ήταν και το αγρόκτημα της θείας του, Τζέιν, το Μπαγκ Εντ, το όνομα του οποίου χρησιμοποίησε ως σπιτικό του αγαπημένου του ήρωα, Μπίλμπο Μπάγκινς.

Τον Οκτώβριο του 1911, ξεκίνησε τις σπουδές του στο Exeter College της Οξφόρδης, αρχικά με αντικείμενο τις Κλασικές σπουδές και αργότερα την Αγγλική Φιλολογία και Λογοτεχνία.

Σε όλη του τη ζωή, ο Τόλκιν πορεύτηκε με την ακαδημαϊκή καριέρα του και τη συγγραφική παραγωγή αδιαχώριστες, κι αυτό οφειλόταν στην αγάπη του για τη φιλολογία και τη γλώσσα.

Μετά την αποφοίτησή του από το Exeter College, ο Τόλκιν ειδικεύτηκε στην αγγλική φιλολογία, με ειδικό μάθημα τα Αρχαία Σκανδιναβικά, και από το 1918 ξεκίνησε να εργάζεται για τη σύνταξη του Νέου Λεξικού της Αγγλικής (New English Dictionary) στο Κολλέγιο του Πέμπροκ, όπου και συνέγραψε το «Χόμπιτ», και τους δύο πρώτους τόμους του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών».

Επόμενοι «σταθμοί» του, το Πανεπιστήμιο του Λιντς, όπου υπήρξε ο νεότερος λέκτορας της Αγγλικής Γλώσσας, καταφέρνοντας μάλιστα να αυξήσει τον αριθμό των φοιτητών από 5 σε 20, αλλά και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου προήχθη σε καθηγητής, σε ηλικία μόλις 33 ετών. Μεταξύ των μαθημάτων που παρέδωσε ήταν και ο ηρωικός έμμετρος λόγος της Αρχαίας Αγγλικής, η ιστορία της Αγγλίας σε διάφορα κείμενα της Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αγγλικής, Φιλολογία Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αγγλικής, αλλά και εισαγωγικά μαθήματα στη Γερμανική Φιλολογία, Γοτθικά, Αρχαία Ισλανδικά και Μεσαιωνικά Ουαλικά.

Η αγάπη του για τις ξένες γλώσσες και οι «έμφυτες γλωσσικές προτιμήσεις»

Μεταξύ των ερευνητικών ενδιαφερόντων του ήταν και τα «θέματα φυλετικής και γλωσσολογικής σημασίας», πραγματοποιώντας, το 1955, το μάθημα «Αγγλικά και Ουαλικά», το οποίο ήταν μείζονος σημασίας για την κατανόησή του ζητήματος περί φυλής και γλώσσας. Σε αυτό μελέτησε την αντίληψη των «έμφυτων γλωσσολογικών προτιμήσεων», τις οποίες όρισε ως «έμφυτη γλώσσα», που βρίσκεται σε αντίθεση με την «γλώσσα της κούνιας», δηλαδή τη γλώσσα που μαθαίνει ο άνθρωπος στα πρώτα παιδικά του χρόνια.

Οι γλώσσες που μιλούσε πολλές και δύσκολες, μεταξύ των οποίων Λατινικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Μεσαιωνικά Αγγλικά, Αρχαία Αγγλικά, Φινλανδικά, Γοτθικά, Αρχαία Ελληνικά, Ιταλικά, Αρχαία Σκανδιναβικά, Ισπανικά. Ουαλικά και Μεσαιωνικά Ουαλικά.

Ακόμη, είχε γνώση Δανέζικων, Ολλανδικών, Λομβαρδικών, Νορβηγικών, Σέρβικων, Ρώσικων, Σουηδικών και άλλες Αρχαίες και Νέες μορφές Γερμανικών και Σλαβικών γλωσσών, πράγμα που αποδεικνύει το βαθύ γλωσσολογικό του ενδιαφέρον, και κυρίως για τις γερμανικές γλώσσες.

Τη δεκαετία του 1920, ο Τόλκιν δεσμεύθηκε να μεταφράσει τον «Μπέογουλφ», έργο που ολοκλήρωσε το 1926, χωρίς, ωστόσο, να το δημοσίευσει ποτέ όσο ζούσε. Δέκα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης, ο Τόλκιν έδωσε μία άκρως αναγνωρισμένη διάλεξη, με τίτλο «Beowulf: The Monsters and the Critics, το οποίο επηρέασε τους κατοπινούς μελετητές του Μπέογουλφ.

Ο Λούις Ι. Νίκολσον είχε επισημάνει ότι το άρθρο που έγραψε ο Τόλκιν είναι «ευρέως αναγνωρίσιμο ως καταλύτης στην κριτική του Μπέογουλφ», υποστηρίζοντας ότι καθιέρωσε την υπεροχή της ποιητικής φύσης του έργου, παρά τα αμιγώς γλωσσολογικά του στοιχεία.

Ωστόσο, αρκετοί λόγιοι της εποχής επέκριναν το έργο του Τόλκιν, εκτιμώντας ότι πρόκειται για ένα παιδαριώδες ανάγνωσμα με μάχες με τέρατα, παρά ένα ποίημα με μία ρεαλιστική απεικόνιση φυλετικών μαχών. Ο Τόλκιν διαφώνησε σε αυτό, λέγοντας ότι το ποίημα αναφέρεται, γενικότερα, στη μοίρα του ανθρώπου παρά στις φυλετικές μάχες, συμπληρώνοντας ότι τα τέρατα ήταν απαραίτητα για το ποίημα.

Κατασκευάζοντας το «Legendarium»

Πολλές φορές η αγάπη του για τη γλώσσα επισκίαζε τη δουλειά του, με αποτέλεσμα η ακαδημαϊκή του παραγωγή να παραμείνει μάλλον ισχνή, και έφτανε στο σημείο να κατασκευάζει ακόμη και δικές του γλώσσες. Οι πιο αναπτυγμένες από τις επτά γλώσσες που δημιούργησε είναι η Κουένυα και η Σίνταριν, η ετυμολογική σχέση των οποίων δημιούργησε τον κορμό μεγάλου μέρους του legendarium, δηλαδή του συνόλου, του επινοημένου κόσμου του.

Η γλώσσα και η γραμματική για τον αγαπημένο συγγραφέα αποτελούσε θέμα αισθητικής και ευφωνίας, και η Κουένυα συγκεκριμένα δημιουργήθηκε με βασικό κριτήριο την φωνητική αισθητική, ως τα «Λατινικά της γλώσσας των Ξωτικών», και φωνολογικά βασίστηκε στα λατινικά, με στοιχεία από φινλανδικά, ουαλικά, αγγλικά και αρχαία ελληνικά.

Μετά τον θάνατο του, ο γιος του, Κρίστοφερ Τόλκιν, δημοσίευσε μια σειρά έργων, που βασίζονται στις αναλυτικές και γλαφυρές σημειώσεις και τα αδημοσίευτα χειρόγραφα του πατέρα του, συμπεριλαμβανομένου του «Σιλμαρίλλιον» και του «Ατελείωτες Ιστορίες». Αυτά τα μυθιστορήματα, μαζί με το «Χόμπιτ» και τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» , δημιουργούν ένα ξεχωριστό σύμπαν, έναν φανταστικό κόσμο επινόησης του συγγραφέα, που ονομάζεται Άρντα (Arda) και Μέση-Γη (Middle-Earth), που βρίσκεται σε αυτήν. Στον κόσμο αυτόν, που θυμίζει τη Μεσαιωνική Ευρώπη, υπάρχει η μαγεία, καθώς και άλλες φυλές πέρα από τους ανθρώπους, και μυθικά πλάσματα όπως ξωτικά και δράκοι.

Αν και υπήρχαν και άλλοι συγγραφείς που έγραψαν έργα φαντασίας πριν από τον Τόλκιν, η μεγάλη επιτυχία του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και του «Χόμπιτ» οδήγησαν σε μία μοναδική αναβίωση του είδους, καθιστώντας το και πάλι δημοφιλές, δίνοντας στον Τόλκιν το προσωνύμιο του «πατέρα» της μοντέρνας υψηλής φαντασίας (high fantasy).

Βιβλιογραφία

Μέση-γη

✓1937, Το Χόμπιτ ή Εκεί και Πάλι Πίσω

✓1954–1955, Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών

✓1954, Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού

✓1954, Οι Δύο Πύργοι

✓1955, Η Επιστροφή του Βασιλιά

Βιβλία-Ποιήτικες Συλλογές

✓1962, Οι Περιπέτειες του Τομ Μπόμπαντιλ και άλλες ιστορίες από το Κόκκινο Βιβλίο

✓1967, Ο Δρόμος Συνεχίζεται, με τον Ντόναλντ Σουάν

Μεταθανάτιες Δημοσιεύσεις και Επιμελημένες Εκδόσεις

✓1974 Το τελευταίο τραγούδι του Μπίλμπο

✓1975 Guide to the Names in The Lord of the Rings (επιμελημένη έκδοση από τον Γουέιν Χάμοντ και την Κριστίνα Σκουλ)

✓1977 Το Σιλμαρίλλιον, επιμέλεια από τον Κρίστοφερ Τόλκιν με βοήθεια άπο τον Γκάι Γκάβριελ Κάι.

✓1980 Ατέλειωτες Ιστορίες του Νούμενορ και της Μέσης-γης, επιμέλεια από τον Κρίστοφερ Τόλκιν

✓1983–1996 Η Ιστορία της Μέσης-γης, σύνταξη κι επιμέλεια άπο τον Κρίστοφερ Τόλκιν (μια συλλεκτική έκδοση ολόκληρης της σειράς εκδόθηκε το 2002):

* Το Βιβλιό των Χαμένων Ιστοριών 1 (1983)

* Το Βιβλιό των Χαμένων Ιστοριών 2 (1984)

* The Lays of Beleriand (1985)

* The Shaping of Middle-earth (1986)

* The Lost Road and Other Writings (1987)

* Η Επιστροφή της Σκιας (Η Ιστορία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόμος 1) (1988)

* Η Προδοσία του Ίσενγκαρντ (Η Ιστορία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόμος 2) (1989)

* Ο Πόλεμος του Δαχτυλιδιού (Η Ιστορία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόμος 3) (1990)

* Sauron Defeated (Η Ιστορία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, τόμος 4) (1992)

* Το Δαχτυλίδι του Μόργκοθ (Το μετέπειτα Σιλμαρίλλιον τόμος 1) (1993)

* The War of the Jewels (Το μετέπειτα Σιλμαρίλλιον τόμος 2) (1994)

* The Peoples of Middle-earth (1996)

✓Τα Παιδιά του Χούριν, επιμέλεια άπο τον Κρίστοφερ Τόλκιν (2007)

✓The History of The Hobbit, άπο τον Τζον Κάτελιφ (2007)

✓Μπέρεν και Λούθιεν, 'επιμέλεια άπο τον Κρίστοφερ Τόλκιν (2017)

✓Η Πτώση της Γκόντολιν, επιμέλεια άπο τον Κρίστοφερ Τόλκιν (2018)

✓The Nature of Middle-earth, επιμέλεια άπο τον Καρλ Χοστέτερ (2021)

✓The Fall of Númenor, επιμέλεια άπο τον Μπραίαν Σίμπλεϊ (2022)