Φιλοτελισμός: Μια σταθερή πολιτιστική αξία

• Παναγιώτα Απέργη - 12 Σεπτεμβρίου 2020

Η πρώτη προέλευση του όρου, από την σύνθεση των λέξεων φίλος και ατέλεια, αιτιολογείται εννοιολογικά, καθώς με την επικόλληση του γραμματόσημου από τον αποστολέα πάνω στον φάκελο μιας επιστολής, το γράμμα είναι πλέον ελεύθερο τέλους, δηλ. χωρίς δαπάνη για τον παραλήπτη του και με την ταχυδρομική υπηρεσία να αναλαμβάνει τη μεταφορά του γράμματος ή του δέματος και οποιοδήποτε άλλου αντικειμένου στον προορισμό του.

Η άλλη άποψη για την ετυμολογία του όρου δημιουργήθηκε από τις λέξεις φίλος και τέλος, δηλαδή την πληρωμή ταχυδρομικού τέλους, ενός ορισμένου ποσού προς την ταχυδρομική υπηρεσία.

Το 1840, η Αγγλία εξέδωσε τα πρώτα γραμματόσημα στον κόσμο ύστερα από πρόταση του Ρόουλαντ Χιλ, τα οποία είναι γνωστά ως penny black. Από τότε περίπου ξεκινά και η ιστορία του φιλοτελισμού, με τις κυρίες της υψηλής κοινωνίας της Αγγλίας, που μάζευαν σφραγισμένα γραμματόσημα για να καλύψουν τοίχους και αγγεία, κάνοντας ένα είδος κολλάζ, ήταν οι πρώτες συλλέκτριες.

Σύντομα, η συνήθεια της συλλογής ξεπέρασε τα όρια της Αγγλίας και άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτοι οργανωμένοι φιλοτελικοί σύλλογοι με βασιλείς και εξέχουσες προσωπικότητες της πολιτικής ζωής και των γραμμάτων να γίνονται ένθερμοι υποστηρικτές του φιλοτελισμού και μανιώδεις συλλέκτες.

Μεταξύ αυτών ο Γεώργιος Ε΄ και η Ελισάβετ B΄ της Αγγλίας, ο Φαρούκ στην Αίγυπτο, ο Πρόεδρος Ρούζβελτ, ο Έντσο Φερράρι, γνωστός όχι μόνο για την επιχείρηση αυτοκινήτων του, αλλά και για τη μεγάλη συλλογή του από ακριβά γραμματόσημα κ.ά..

Στη χώρα μας, ο «Ελληνικός Σύλλογος Γραμματοσημοφίλων» ιδρύθηκε το 1890 και υπήρξε το πρώτο φιλοτελικό σωματείο που εμφανίστηκε, ενώ, ήδη, από το 1861 άρχισαν να κυκλοφορούν τα πρώτα ελληνικά γραμματόσημα, τα οποία Τυπώθηκαν στο Παρίσι με χαλκογραφική μέθοδο από τον χαράκτη Α.Μπαρ και έγιναν γνωστά ως Μεγάλες Κεφαλές Ερμή.

Σημαντική παρουσία και ιδιαίτερη φιλοτελική σημασία έχει η σειρά που κυκλοφόρησε με θέμα τη διοργάνωση των Α΄ σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 στην Αθήνα, η οποία θεωρείται εξέχουσα καλλιτεχνικά και ιστορικά, τόσο στον ελληνικό όσο και στον παγκόσμιο φιλοτελισμό, αποτελώντας την πρώτη αναμνηστική αθλητική σειρά γραμματοσήμων στον κόσμο στην ιστορία του φιλοτελισμού.

Με την πάροδο των χρόνων αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα φιλοτελικά περιοδικά και να ιδρύονται νέα φιλοτελικά σωματεία, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να μεγαλώσει ο αριθμός των ανθρώπων, που ασχολούνται μ΄ αυτή τη δημιουργική ενασχόληση.

Στις μέρες μας, όταν κάποιος ακούει τον όρο «φιλοτελιστής», σχηματίζει την ιδέα ότι πρόκειται για παράξενους και ιδιόρρυθμους ανθρώπους που, κρατώντας στο ένα χέρι τσιμπιδάκι και στο άλλο μεγεθυντικό φακό, κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο, περνούν ατέλειωτες ώρες συλλέγοντας και ταξινομώντας χαρτάκια που, κατά καιρούς, έχουν χαρακτηρισθεί έργα τέχνης, ιστορικά και πολιτικά ντοκουμέντα, ενώ η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική.

Οι φιλοτελιστές είναι άνθρωποι με πολιτιστικά, ιστορικά και αθλητικά ενδιαφέροντα, οι οποίοι συζητούν, αναζητούν, καταγράφουν τοπωνύμια, πολέμους, εποχές, ημερομηνίες, ιστορικές στιγμές, με τα συλλεκτικά αντικείμενα να είναι άλλοτε τα γραμματόσημα (σφραγισμένα–ασφράγιστα) και οι φάκελοι πρώτης ημέρας κυκλοφορίας και άλλοτε οι αναμνηστικές σφραγίδες, τα δελτάρια, τα μονόφυλλα, τα αερογράμματα, και οι μάξιμα κάρτες.

Ανάλογος με τα ενδιαφέροντα τού κάθε συλλέκτη και την επιλογή του είναι τόσο ο τρόπος που ταξινομεί τη συλλογή του όσο και το πεδίο στο οποίο κινείται, καθώς αλλιώς τοποθετούνται οι σειρές κατά κράτος με βάση, κυρίως, το χρόνο κυκλοφορίας και αλλιώς οι θεματικές, οι παραστάσεις, δηλαδή, με κοινό θέμα.

Αναφορικά με τα γραμματόσημα υπάρχουν οι κανονικές σειρές και οι αναμνηστικές, η έκδοση των οποίων δεν υπαγορεύεται από τις κυκλοφορικές ανάγκες της ταχυδρομικής υπηρεσίας, αλλά υπηρετεί ανάγκες εορτασμού ιστορικών επετείων ή προβολής φιλανθρωπικών και, γενικά, κοινωφελών σκοπών. Η πρώτη σειρά αναμνηστικών γραμματοσήμων εκδόθηκε στην Αμερική, το 1893, με την ευκαιρία του εορτασμού της τετρακονταετηρίδας της ανακάλυψής της από τον Χριστόφορο Κολόμβο.

Ο φιλοτελισμός με τη μαγνητική δύναμη που έχει αποσπά τους συλλέκτες από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, παρέχει μάθηση και ψυχαγωγία, απομακρύνει από ψυχοφθόρες ροπές, ενώ οι ωραίες εικόνες, η ποικιλία των χρωμάτων, τα πολλά στοιχεία, κυρίως, του γραμματοσήμου συμβάλλουν στη διεύρυνση των γνώσεων, στην ανάπτυξη της κρίσης, στην καλλιέργεια της καλαισθησίας και της μεθοδικότητας. Με το γραμματόσημο να αποτελεί ένα ισχυρό μέσο διάδοσης ιδεών αλλά και πληροφοριών, παράλληλα, προβάλλονται οι δραστηριότητες της κάθε χώρας και οι συλλέκτες έρχονται σε επαφή με ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο.

Τι μπορεί, όμως, να διαφημίζει μια χώρα με το γραμματόσημο; Σίγουρα, τις φυσικές της καλλονές, τα αρχαιολογικά μνημεία της, τα επιτεύγματά της στον πολιτιστικό, τον πνευματικό, το βιομηχανικό και τον αθλητικό της τομέα. Κατ’ επέκταση, διαφημίζει την ιστορία της και τη συμμετοχή της σ’ αυτό που λέμε παγκόσμια κοινότητα.

Αν και στη σημερινή εποχή η επικοινωνία γίνεται κυρίως ηλεκτρονικά, υπάρχουν οι λάτρεις της κλασσικής επικοινωνίας με το ταχυδρομείο, γεγονός που καθιστά τον φιλοτελισμό πάντα επίκαιρο, καταφέρνοντας να διατηρήσει τη δημοτικότητα του σε υψηλά επίπεδα παρά τις οικονομικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων.

Όσο υπάρχουν γραμματόσημα, τα οποία κολλάμε σε φακέλους αλληλογραφίας ή σε μικροδέματα, τόσο θα παρουσιάζεται η ανάγκη σε κάποιους να τα συλλέγουν και σε κάποιους άλλους να διατηρούν τις παλιές συλλογές τους, σαν συλλεκτικά είδη.

Η αξία του φιλοτελισμού είναι τεράστια από κάθε άποψη.

Γιατί όπως σωστά είπε και ο Γκαίτε: «Οι συλλέκτες είναι οι ευτυχέστεροι άνθρωποι στον κόσμο».