Αινίγματα: σπαζοκεφαλιές ή ένα σημαντικό στοιχείο πολιτισμού;

• Παναγιώτα Απέργη - 16 Φεβρουαρίου 2021

Το αίνιγμα είναι η αναφορά των ιδιοτήτων και των γνωρισμάτων ενός αντικείμενου, η περιγραφή του οποίου γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης να οδηγηθεί στην ανακάλυψη του ζητούμενου.

Το αίνιγμα απαιτεί παρατηρητικότητα, φαντασία, εφευρετικότητα, νοητική εγρήγορση και από αυτόν που το προτείνει και από αυτόν που απαντά. Τα θέματα των αινιγμάτων ποικίλουν, ανάλογα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τις κοινωνικές αντιλήψεις και τις εποχές και χαρακτηρίζονται από λιτότητα, ρυθμό και συντομία.

Το αρχαιότερο αίνιγμα που χρονολογείται στο 2000 π.Χ. αποδίδεται στους Σουμέριους.

Παρόμοιο είναι και το αίνιγμα από την τραγωδία του Σοφοκλή, «Οιδίπους Τύραννος».

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν μύθοι που συνέδεαν το αίνιγμα με τη μαντική τέχνη (λοξοί χρησμοί της Πυθίας), ενώ αινίγματα γνωρίζουν και χρησιμοποιούν μεγάλοι ποιητές και συγγραφείς(Αισχύλος, Σοφοκλής, Πίνδαρος, Ηρόδοτος κ.ά.), φιλόσοφοι και άλλοι σοφοί (Πυθαγόρειοι).Π.χ. Για κάποιον που ζήτησε να μάθει αν θα γυρίσει σώος από τον πόλεμο, η Πυθία του είπε:

ΗΞΕΙΣ ΑΦΙΞΕΙΣ ΟΥ ΕΝ ΤΩ ΠΟΛΕΜΩ ΘΝΗΞΕΙΣ με μια σημαντική έμφαση στην ύπαρξη ενός κόμματος μετά το ου, δίνοντας μια άλλη ερμηνεία στη φράση: Ήξεις, αφίξεις ου, εν τω πολέμω θνήξεις = θα πας, δεν θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο.

Μεγάλη είναι η ενασχόληση με το αίνιγμα και στο Βυζάντιο (Μιχαήλ Ψελλός, Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος κ.ά.), καθώς το βρίσκουμε και με θεολογική ερμηνεία.

Τα λόγια αινίγματα είναι, συνήθως, πιο επιτηδευμένα, πολύστιχα, ομοιοκατάληκτα, με προσωποποίηση του ζητούμενου αντικειμένου, εκφραστικός τρόπος που σπανίζει στα λαϊκά αινίγματα και αναφέρονται, κυρίως, σε αφηρημένα θέματα και ιδέες. Διάσημοι συγγραφείς της Δύσης (Θερβάντες, Σουίφτ, Βολταίρος, Ρουσσώ, Γκαίτε, Σίλλερ κ.ά.), ενσωματώνουν ή διασκευάζουν στα έργα τους λαϊκά αινίγματα της εποχής.

Τα αινίγματα του λαού μας, εμποτισμένα με τη θυμοσοφία του, παίρνουν τα θέματά τους από την παρατήρηση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντός του.

Τα συναντούμε ακόμη και στα παραμύθια μαζί με τα λογοπαίγνια, γιατί δίνουν ζωντάνια στην αφήγηση και αποτελούν παράλληλα παιχνίδια πνευματικής και γλωσσικής άσκησης στην παραδοσιακή κοινωνία, π.χ. στα παραμύθια το δίλημμα τίθεται συνήθως ξεκάθαρα: ή θα δεχθείς να λύσεις το αίνιγμα ή θα πεθάνεις.