200 Χρόνια από την Επανάσταση του 1821: Η επανάσταση στη Μακεδονία

• Παναγιώτα Απέργη - 18 Μαρτίου 2021

Οι Μακεδόνες, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, ζούσαν με τον άσβεστο πόθο της απελευθέρωσης από τα δεσμά των κατακτητών, οι οποίοι είχαν σταθμεύσει, από την πρώτη στιγμή της κατάκτησης της Μακεδονίας, ισχυρές στρατιωτικές μονάδες στα διοικητικά κέντρα του μακεδονικού χώρου, όπως η Θεσσαλονίκη, η Βέροια, οι Σέρρες κ.α., καθιστώντας τα ορμητήριά τους για τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη και δημιουργώντας ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες για τις όποιες επαναστατικές κινήσεις.

Η ελληνική αστική τάξη στη Μακεδονία, μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774, είχε ενισχυθεί, με εμπορικές δραστηριότητες σε όλη τη Μεσόγειο και είχε δείξει έμπρακτα την εθνική της αφύπνιση με την ανέγερση σχολείων και εκκλησιών.

Στα μακεδονικά, λοιπόν, εδάφη, η Φιλική Εταιρεία βρήκε συμπαραστάτες στο μυστικό της σχέδιο και απέκτησε πολλά στελέχη που προετοίμασαν την Επανάσταση, από τη μια κινητοποιώντας τους κατοίκους του χώρου και από την άλλη έχοντας επαφές με τους άλλους Έλληνες.

Οι κινήσεις αυτές έγιναν αντιληπτές από τον διοικητή της Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη, τον Χαϊρουλάχ Ιμπν Σινασί Μεχμέτ αγά, μουλά (ανώτερο μουσουλμάνο κληρικό και δικαστή) στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος ενημέρωσε τον μουτεσελίμη (πολιτικό διοικητή) της πόλης Σερί Σεντίκ Γιουσούφ μπέη και εκείνος με τη σειρά του προχώρησε σε συλλήψεις και φυλακίσεις πολλών Ελλήνων, πράξεις που δεν ανέκοψαν καθόλου τον επαναστατικό αναβρασμό στην πόλη και την επικοινωνία των μυημένων κατοίκων της με τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας στην υπόλοιπη Μακεδονία.

Η κατάσταση οξύνθηκε ακόμη περισσότερο, όταν έφθασε η είδηση του ξεσηκωμού με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Χώρες. Από την άνοιξη του 1821 έως τα τέλη του 1822, οι Μακεδόνες, επώνυμοι και ανώνυμοι αγωνιστές που από κοινού πήραν μέρος στην ελληνική εθνική υπόθεση, επαναστάτησαν σε διάφορες περιοχές, όπως η Χαλκιδική, ο Όλυμπος, η Νάουσα, οι Σέρρες, η δυτική Μακεδονία.

Επανάσταση στη Χαλκιδική

Στις 23 Μαρτίου 1821 ο Φιλικός Εμμανουήλ Παπάς, από τη Δοβίστα Σερρών, αποβιβάζεται με άνδρες και πολεμοφόδια στη Μονή Εσφιγμένου, οι κάτοικοι του Πολυγύρου κυριεύουν το τουρκικό διοικητήριο, η εξέγερση εξαπλώνεται στα χωριά της λεκάνης του Λαγκαδά και ο Γουσούφ μπέης ανταποδίδει με τη σύλληψη στελεχών της Φιλικής, με τη μαρτυρική εκτέλεση πολιτών και ιερωμένων στη Θεσσαλονίκη και στη γύρω περιοχή, ενώ οι ωμότητες, που συμβαίνουν ταυτόχρονα στις Σέρρες και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας, ξεσηκώνουν όλη τη Χαλκιδική.

Στο Άγιο Όρος ο Παπάς ανακηρύσσεται από την επιτροπή των Μονών Αρχηγός και Υπερασπιστής της Μακεδονίας και στα τέλη Μαΐου κηρύσσει στις Καρυές επίσημα την Επανάσταση.

Ωστόσο, η έλλειψη οργάνωσης, ο ελλιπής εξοπλισμός, η απουσία έμπειρης στρατιωτικής διοίκησης, οι τεράστιες οθωμανικές δυνάμεις που προσέτρεξαν από τα Γιαννιτσά και τη Μικρά Ασία, ανάγκασαν τους Έλληνες να υποχωρήσουν προς το Άγιο Όρος και την Κασσάνδρα με τους Τούρκους να τους ακολουθούν σφάζοντας, αιχμαλωτίζοντας, καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα.

Μετά την υποταγή της Κασσάνδρας ο αποκλεισμένος στο Άγιο Όρος, Εμμανουήλ Παπάς αναγκάζεται να αποχωρήσει από εκεί, λόγω της αντίθεσης των μοναχών που επιδίωξαν τη συμφωνία με τους Τούρκους, για να μην καταστραφεί η Αθωνική Πολιτεία.

Επανάσταση στις Σέρρες

Εδώ η εξέγερση είχε προετοιμασθεί από τους Φιλικούς Μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθο, τους αδελφούς Σκανδάλη και τον πατέρα του αγωνιστή Ν. Κασομούλη που ήταν έμπορος στις Σέρρες.

Στις 8 Μαΐου 1821 στην πόλη φανατικές ομάδες Βασιβουζούκων(άτακτοι στρατιώτες της οθωμανικής αυτοκρατορίας) άρχισαν τις σφαγές που αποφεύχθηκαν χάρη στη θαρραλέα στάση του Μητροπολίτη που τις κατάγγειλε στον Καϊμακάμη (διοικητής επαρχίας) της πόλης, ο οποίος δεν συμμεριζόταν τις ιδέες των φανατικών.

Επανάσταση στο Βέρμιο, στην Πιερία και στον Όλυμπο

Επαναστάσεις γίνονται σε όλη τη διάρκεια του 1822.

Επανάσταση στη Νάουσα

Άρχισε στις 19 Φεβρουαρίου 1822 με αρχηγούς τον Καρατάσο και τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου, ένας αγώνας που διάρκεσε ως τις 13 Απριλίου, όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη, λεηλατώντας, σφάζοντας, καταστρέφοντας. Τότε 13 κορίτσια έπεσαν στα νερά του καταρράκτη της Αραπίτσας, ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου σκοτώθηκε σε μάχη κοντά στη Βέροια και ο Καρατάσος με 300 συμπολεμιστές του διέφυγε στο Μεσολόγγι.

Πολλοί ήταν οι Μακεδόνες, πολεμιστές, διανοούμενοι και φοιτητές που σπούδαζαν στην Ευρώπη, οι οποίοι μετά την αποτυχία της Επανάστασης στη Μακεδονία κατέφυγαν στη Νότια Ελλάδα και συνέχισαν τον αγώνα είτε κάτω από τις διαταγές του Τ. Καρατάσου στη Μακεδονική φάλαγγα είτε κάτω από την ηγεσία άλλων οπλαρχηγών.

Οι εξεγέρσεις στη Μακεδονία ευνόησαν ιδιαίτερα τις αντίστοιχες στη Ρούμελη και την Πελοπόννησο, γιατί κράτησαν απασχολημένες σημαντικές οθωμανικές δυνάμεις για την καταστολή των τοπικών εξεγέρσεων, δίνοντας έτσι τον χρόνο για καλύτερη προετοιμασία του Αγώνα στο νότο.

Η απελευθέρωση της Νότιας Ελλάδας και η δημιουργία του Νεοελληνικού Κράτους δεν έδωσε, φυσικά, τέλος στο μαρτύριο των βορειοελλαδιτών, που συνέχισαν να βρίσκονται κάτω από τον τουρκικό ζυγό και να επαναστατούν κατά τη λεγόμενη μετεπαναστατική περίοδο, επιδιώκοντας την ελευθερία τους και φθάνοντας έτσι στην ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα(1904-1908).