Βιταλιάνο Ποζέλι: O αρχιτέκτονας που στόλισε τη Θεσσαλονίκη με απαράμιλλου κάλλους κτίρια
- Παναγιώτα Απέργη - 3 Νοεμβρίου 2024
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του τελευταίου Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του Αμπντούλ Χαμίτ Β΄, ο οποίος αποσκοπούσε στον πλήρη εκσυγχρονισμό της περιοχής και στην υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής και πολιτισμού, αποφασίστηκε η μετατροπή της Θεσσαλονίκης σε επίσημη εικόνα της εξευρωπαϊσμένης Τουρκίας, οδηγώντας στην κατασκευή δημόσιων έργων και κτηρίων με δημιουργό τους τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι.
Ο Ποζέλι, ο οποίος γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου του 1838 στο Καστιλιόνε της Σικελίας, έδωσε δείγματα του ταλέντου του από πολύ μικρή ηλικία, αποτυπώνοντας μοναδικά αρχιτεκτονικά σχέδια. Με την επιστροφή στη γενέτειρά του, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στο τμήμα Αρχιτεκτόνων και Μηχανικών της Μπολόνια, μετακόμισε και εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, εκμεταλλευόμενος την πρόσκληση του Χαμίτ για να εργαστούν για την οθωμανική Αυλή όσοι αρχιτέκτονες το επιθυμούσαν.
Εκεί, οι δημιουργίες του εντυπωσίασαν τους πάντες και,κυρίως, τον Σουλτάνο, με αποτέλεσμα να επιφορτιστεί πολύ γρήγορα με έργα που αφορούσαν τον οθωμανικό στρατό, αλλά και τη σχεδίαση του κτηρίου της Δημόσιας Προπαρασκευαστικής Σχολής (Idadiye) της Θεσσαλονίκης, στην οποία και εγκαταστάθηκε οριστικά το 1888.
Η μεγάλη επιτυχία αυτών των έργων του εξασφάλισε συνεργασία με ξένες αντιπροσωπείες και πλούσιους εμπόρους και τραπεζίτες για τη δημιουργία διάφορων εμπορικών και ιδιωτικών κτηρίων, τα οποία διακρίνονται για την αρμονική παρουσία δομικών στοιχείων από παλαιότερες εποχές.
Χαρακτηριστικό της σταθερότητας των κτιρίων που κατασκεύασε αποτελεί το γεγονός ότι, παρά τους μεγάλους σεισμούς που έπληξαν τη Θεσσαλονίκη, αυτά παρέμειναν άθικτα χωρίς την παραμικρή ρωγμή.
Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας, που στόλισε την πόλη με τις υπέροχες δημιουργίες του πέθανε το 1918 και τάφηκε στον οικογενειακό τάφο των Ποζέλι στο νεκροταφείο Ζέιτενλικ.
Μερικά από τα διασωζόμενα στολίδια του, που άφησε παρακαταθήκη στη Θεσσαλονίκη, που ήταν η δεύτερη πατρίδα του, είναι:
♦ η Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., που κατασκευάστηκε το 1887 για να στεγάσει τη Σχολή Ιδαδιέ, δηλαδή την Προπαρασκευαστική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο και μετά παραχωρήθηκε στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, που μετεγκαταστάθηκε στο κτίριο από την πρώτη του έδρα, στη βίλα Αλλατίνι.
♦ το Κτίριο Στρατιωτικής Οθωμανικής Διοικήσεως - Γ΄ Σώμα Στρατού, που διαθέτει με συμμετρική ορθογώνια κάτοψη και εξ αρχής στέγαζε τους κοιτώνες των Τούρκων στρατιωτών. Πρόκειται για οικοδόμημα, που αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του αρχιτεκτονικού ρεύματος του ευρωπαϊκού εκλεκτισμού, που απέφερε στον δημιουργό του το μεγάλο παράσημο του Σουλτάνου.
♦ το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, που κατασκευάστηκε δίπλα από το σημείο που υπήρχε το παλιό Κονάκι, την οικία του βαλή του βιλαετιού της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα εκλεκτικισμού με τα νεοκλασικά1 στοιχεία να υπερτερούν. Επιπλώθηκε και διακοσμήθηκε από τον Ποζέλι με αντικείμενα που ήρθαν απευθείας από την Κωνσταντινούπολη, τη Βενετία και τη Βηρυτό.
♦η Βίλλα Αλλατίνι, που χτίστηκε σαν εξοχική κατοικία της οικογένειας Αλλατίνι, μία από τις πιο ισχυρές επιχειρηματικά οικογένειες της πόλης, ονομαστής για τις κοινωνικές της δραστηριότητες στην πόλη. Στο εν λόγω κτίριο έζησε σε κατ’ οίκον εγκλεισμό ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, από το 1909 έως το 1912, μετά την επικράτηση των Νεότουρκων και τον εκθρονισμό του, ενώ από το 1979 στεγάζονται εκεί τα γραφεία της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
♦οι Μύλοι Αλλατίνι, που περιελάμβαναν το κτίριο της διοίκησης, την κατοικία του διευθυντή, αποθήκες, κυλινδρόμυλο, φούρνους, μηχανουργεία και την εμβληματική υπερμεγέθη καμινάδα των 35 μέτρων.
♦η Τράπεζα Θεσσαλονίκης (Στοά Μαλακοπής), που στέγασε την πρώτη Τράπεζα της Θεσσαλονίκης, την οποία δημιούργησε η οικογένεια Αλλατίνι μαζί με ευρωπαϊκούς και οθωμανικούς τραπεζιτικούς ομίλους. Χαρακτηριστικό στοιχείο του κτιρίου είναι η πρόσοψη με φανερή την ιταλική επιρροή και διαρθρωμένη με βάση αναγεννησιακά πρότυπα, ενώ χαρακτηριστικοί είναι οι σταματημένοι λεπτοδείκτες στις 23:06, την ώρα που έγινε ο μεγάλος σεισμός του 1978.
♦η Καθολική εκκλησία Θεσσαλονίκης, δηλαδή ο Καθεδρικός Ναός της Αμώμου Συλλήψεως, που βρισκόταν στο κέντρο της φράγκικης συνοικίας του Φραγκομαχαλά. Πρόκειται για τρίκλιτη Βασιλική με ημικυλινδρικό θόλο, αριστουργηματικά βιτρό, αγάλματα μπροστά στην κεντρική είσοδο, όπου δεσπόζουν η Θεοτόκος και ο Απόστολος Παύλος.
♦ η Αρμένικη Εκκλησία, που ήταν αφιερωμένη στην Σουρπ Αστβατζατζίν και ήταν γνωστή για το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό σχήμα της Βασιλικής μονόκλιτης με καμάρα και με τρεις πύργους.
♦το Γενί Τζαμί, που αποτελούσε τόπο λατρείας για τους Ντονμέδες, ήτοι τους εξισλαμισθέντες Εβραίους. Το κτίριο συνδύαζε τη μουσουλμανική παράδοση με εκλεκτικιστικά στοιχεία και, μέχρι σήμερα, διασώζεται μια μαρμάρινη επιγραφή με το όνομα του αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι γραμμένο στην παλαιοτουρκική και ιταλική γλώσσα και μαρμάρινο ηλιακό ρολόι στον εξωτερικό τοίχο.
1Nεοκλασικισμός: πρόκειται για αρχιτεκτονικό στιλ που διακρίνεται για την απλότητα των γεωμετρικών μορφών, τη δωρική ή ρωμαϊκή λεπτομέρεια, που αντιπροσωπεύει μια γενική αντίδραση στις υπερβολές του στυλ ροκοκό και στα κλασικιστικά χαρακτηριστικά του μπαρόκ.
