Mοναστήρια: Mνημεία πολιτισμού και πίστης
- Παναγιώτα Απέργη - 28 Μαΐου 2020
Αν και σε μεγάλο ποσοστό, στα άτομα που επιλέγουν τον θρησκευτικό τουρισμό επικρατεί το θρησκευτικό κίνητρο και η επιθυμία εκπλήρωσης των λατρευτικών τους πεποιθήσεων, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός πως ακόμη και σύνολα ατόμων που ανήκουν σε κάποια διαφορετική θρησκευτική ομάδα (ή ακόμη και σε καμιά), συρρέουν σε μοναστήρια, τόπους προσκυνήματος κ.ο.κ., προκειμένου να γνωρίσουν μια διαφορετική πτυχή τουρισμού και πολιτισμού.
Η Ελλάδα, χάρη στα μνημεία της χριστιανικής ορθοδοξίας, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο διάσημους προορισμούς θρησκευτικού τουρισμού στον κόσμο, με κάθε εξωκλήσι, μοναστήρι και ναό να αποτελεί κομψοτέχνημα όχι μόνο για τη θρησκευτική κληρονομιά, αλλά για ολόκληρο τον ελληνικό πολιτισμό.
Ποιοι είναι όμως μερικοί από αυτούς τους δημοφιλείς προορισμούς που γνωρίζουν διαχρονικά άνθιση;
1. Μονή Ιβήρων(Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία Αγίου Όρους)
Στο ανατολικό πόδι της Χαλκιδικής, το αυτοδιοίκητο Άγιον Όρος περιλαμβάνει πλήθος μοναστηριών, καθένα από τα οποία έχει τη δική του ιστορία και τον δικό του πολιτισμικό πλούτο.
Η Μονή Ιβήρων θεωρείται μια από τις γνωστότερες και ωραιότερες μονές του Αγίου Όρους, η οποία χτίστηκε κατά τα τέλη του 10ου αιώνα από τους Γεωργιανούς μοναχούς Ιωάννη και Ευθύμιο, της οικογενείας των Τορνικίων, στον τόπο όπου υπήρχε πριν το μοναστήρι του Κλήμεντος, που ήταν αφιερωμένο στον Τίμιο Πρόδρομο.
Ο 16ος αιώνας υπήρξε περίοδος άνθισης και ευημερίας για το μοναστήρι, κατά τη διάρκεια του οποίου αναδείχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο της Ορθόδοξης Ανατολής, χάρη στο γεγονός ότι πολλοί λόγιοι της εποχής άρχισαν να εντάσσονται στην ιβηρική αδελφότητα, όχι μόνο αντιγράφοντας πολύτιμα χειρόγραφα, αλλά γράφοντας και δικά τους έργα, εμπλουτίζοντας έτσι την βιβλιοθήκη της μονής και καθιστώντας την μια από τις πλουσιότερες σε χειρόγραφα, ειλητάρια και παλαίτυπα βιβλία μείζονος πολιτισμικής σημασίας.
Μέσα στον χώρο του μοναστηριού περιλαμβάνονται δεκαέξι παρεκκλήσια, μεταξύ των οποίων και εκείνο των Αρχαγγέλων του 19ου αιώνα, το οποίο φέρεται να διαθέτει λείψανα εκατό πενήντα Αγίων και ένα κομμάτι του Τιμίου Σταυρού, ενώ στο κέντρο μπορεί κανείς να δει τα δύο ιστορικά παρεκκλήσια, αυτό της Παναγίας της Πορταΐτισσας και του Ιωάννη του Προδρόμου.
2.Ιερά Μονή Βλατάδων (Θεσσαλονίκη)
Η σταυροπηγιακή μονή Βλατάδων θεμελιώθηκε τον 14ο αιώνα από τους αδελφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλατή και δεν έπαψε ποτέ να λειτουργεί.
Σύμφωνα με την παράδοση, στο σημείο αυτό της Άνω Πόλης, το 50 διέμενε ο Απόστολος Παύλος, που ήρθε στη Θεσσαλονίκη, για να κηρύξει στους κατοίκους τον χριστιανισμό.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και μέχρι σήμερα, η μονή ήταν γνωστή ως «Τσαούς Μαναστίρ», ένα όνομα που πιθανώς να σχετίζεται με τον επικεφαλής τσαούση της τουρκικής φρουράς που προστάτευε τη μονή, ενώ μια άλλη άποψη συνδέει την ονομασία με τον Τσαούς μπέη, αξιωματούχο του σουλτάνου Μουράτ Β΄, ο οποίος ως διοικητής της Θεσσαλονίκης επισκεύασε στα μέσα του 15ου αιώνα τον κοντινό πύργο της εισόδου του Επταπυργίου.
Η μονή Βλατάδων περιλαμβάνει πλήθος τοιχογραφιών, χρονολογούμενων μεταξύ των τελευταίων δεκαετιών του 14ου αιώνα, με αρκετά ενδιαφέρουσα την απεικόνιση του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, η οποία θεωρείται πως είναι η παλαιότερη απεικόνιση του αγίου μετά την αναγωγή του σε Άγιο.
Στον τρούλο δεσπόζει ο Παντοκράτορας, ενώ σε διάφορα σημεία του ναού διασώζονται τοιχογραφίες με σκηνές του Δωδεκαεόρτου, μορφές ασκητών, μοναχών και στρατιωτικών αγίων, η Βάπτιση, αλλά και αποσπασματικά τα θαύματα του Ιησού.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τη μονή, επίσης, είναι η αρχιτεκτονική της κατανομή, με το καθολικό να ανήκει σε σπάνια παραλλαγή σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, όπου ο τρούλος στηρίζεται σε δύο πεσσούς δυτικά και στους τοίχους του Ιερού ανατολικά.
Στο παρεκκλήσι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου διασώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων.
3.Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου (Σέρρες)
Μερικά χιλιόμετρα από την πόλη των Σερρών, πλάι σε μια χαράδρα του Μενοίκιου όρους, βρίσκεται η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, μια μονή η οποία συγκαταλέγεται στα πιο σημαντικά και ιστορικά μοναστηριακά κέντρα της Μακεδονίας.
Η ίδρυση της μονής ανάγεται στο έτος 1270, όταν ο τότε ιερομόναχος Ιωαννίκιος κι ο ανηψιός του Ιωακείμ εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, ανακαινίζοντας το ερειπωμένο εκκλησάκι και συστήνοντας, έτσι, την πρώτη μοναστική κοινότητα.
Στο κέντρο της αυλής του μοναστηριού δεσπόζει το καθολικό, το οποίο χρονολογείται στον 14ο αιώνα, ενώ ιδιαίτερη αξία έχουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν το καθολικό και τα παρεκκλήσια και αγιογραφήθηκαν από τον Εμμανουήλ Πανσέληνο.
Στη μονή αυτή μόνασε ο Γεννάδιος Σχολάριος, ο πρώτος Οικουμενικός Πατριάρχης, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Το 1986 εγκαταστάθηκε από τη Μονή Οδηγήτριας του Πηλίου γυναικεία αδελφότητα και από τότε το μοναστήρι αναπαλαιώνεται και συντηρείται σε όλους του τους χώρους του.
4.Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης (Σέρρες - Καβάλα)
Στα όρια των νομών Σερρών και Καβάλας δεσπόζει η γυναικεία μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης, ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια στην Ελλάδα, το οποίο, παραδίδεται πως ιδρύθηκε από τον Άγιο Γερμανό, από την Παλαιστίνη, στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ., αυτού που φέρεται να έχει ολοκληρώσει την αχειροποίητο εικόνα της Παναγίας.
Σύμφωνα με την παράδοση, η μορφή της Παναγίας εμφανίστηκε πάνω στο ξύλο και από την παραφθορά της φράσης «εικών – φοίνισσα (= φανερωμένη)» προέκυψε και το όνομα της μονής.
Η μονή μέσα στους αιώνες λεηλατήθηκε πολλές φορές και πολλά από τα κειμήλια της κλάπηκαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
5.Παλαιά Μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω(Λιτόχωρο Πιερίας)
Σε 900 μέτρα υψόμετρο στον Όλυμπο, δεσπόζει το επιβλητικό ανδρικό μοναστήρι Παλαιά Μονή Αγ.Διονυσίου του εν Ολύμπω, η οποία ιδρύθηκε το 1542 από τον Άγιο Διονύσιο εν Ολύμπω και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σημείωσε οικονομική και πνευματική άνθιση.
Ιστορικά, μετά το 1821 η μονή, αφού καταλήφθηκε από τον τουρκικό στρατό, πυρπολήθηκε από τον Βελή Πασά και λεηλατήθηκε, ενώ κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα υπήρξε καταφύγιο αγωνιστών και το 1943 ανατινάχθηκε από τους Ναζί, εξ αιτίας του ότι στα κτήριά της κρύβονταν Έλληνες αντάρτες.
Η νέα μονή, πλέον, λειτουργεί στο Μετόχι της και το καθολικό της είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, με τις εικόνες του τέμπλου να έχουν αγιογραφηθεί, το 1955, από τον Φώτη Κόντογλου.
6.Μονή της Παναγίας Σουμελά(Βέροια)
Κοντά στο χωριό Καστανιά, στις πλαγιές του όρους Βέρμιου, βρίσκεται η φημισμένη Μονή της Παναγίας Σουμελά, το πνευματικό κέντρο του ποντιακού ελληνισμού και ένας από τους σπουδαιότερους προσκυνηματικούς τόπους όλης της Ελλάδας
Ο πρώτος πυρήνας χτίστηκε το 386 σε ένα σπήλαιο του όρους Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα του Πόντου και με τους αιώνες απέκτησε μεγάλη σημασία και πλούτο, αλλά και συμβολική αξία μεταξύ των Ποντίων για σχεδόν δεκαέξι αιώνες.
Η μονή καταστράφηκε το 1922 από τους Τούρκους, αλλά τα κειμήλιά της, μαζί με την εικόνα της Παναγίας, διασώθηκαν από μοναχούς, που τα έκρυψαν σε κρύπτη της μονής και το 1931 μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, έπειτα από τη μεσολάβηση του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Η μονή ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ποντιακής καταγωγής συγγραφέα Φίλωνα Κτενίδη και του σωματείου «Παναγία Σουμελά», στην προσπάθεια αναβίωσης της ιστορικής ομώνυμης μονής και θεμελιώθηκε το 1951 σε έκταση που παραχώρησαν οι κάτοικοι του χωριού Καστανιά, που κατάγονται από τον Πόντο.
7.Ιερά Μονή Αρχάγγελου Μιχαήλ(Θάσος)
Το μοναστήρι κτίστηκε το 1080 και είναι γνωστό για το κομμάτι του Τιμίου Ήλου, που φυλάσσεται στο εσωτερικό του.
Σήμερα, λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι και εξαρτάται, πνευματικά, από την Ιερά Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους, η οποία και έκτισε την Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου, ενώ ταυτόχρονα, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Θάσου, καθώς είναι χτισμένη στο χείλος ενός γκρεμού, κοντά στο χωριό Θεολόγος, με μια μαγευτική θέα στο Αιγαίο.
8.Ιερά Μονή Παναγία η Κοσμοσώτειρα Φερών(Φέρες)
Ο ναός της Παναγίας Κοσμοσώτειρας βρίσκεται στη δυτική όχθη του Έβρου, στις Φέρες (αρχαία Βήρα), κτίστηκε στα 1152 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό και αποτελεί λαμπρό δείγμα βυζαντινής εκκλησίας και Κωνσταντινουπολίτικης τέχνης.
Ο τεράστιος κεντρικός τρούλος, μαζί με τους 4 μικρότερους δορυφόρους του και τα τέσσερα τόξα μοιάζει να στηρίζεται στο πουθενά και να αιωρείται στον χώρο.
Στο εσωτερικό του υπάρχουν ξεθωριασμένες υπερμεγέθεις τοιχογραφίες σοβαρών, ασκητικών προσώπων και πολεμιστών, με τους μελετητές να ισχυρίζονται πως απεικονίζεται και ο Ισαάκιος Κομνηνός.
Τα τελευταία χρόνια είναι η επίσημη έδρα του Παγκόσμιου Σωματείου Θρακών.