Γιάννης Μαρής: Ο Έλληνας Ζορζ Σιμενόν, ο πατέρας του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος

• Παναγιώτα Απέργη - 13 Νοεμβρίου 2021

Ο Γιάννης Μαρής, κατά κόσμον Ιωάννης Τσιριμώκος, γεννήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 1916 στη Σκόπελο, όπου υπηρετούσε ο δικαστικός πατέρας του, Δημοσθένης Τσιριμώκος. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στη Χίο και στη Λάρισα, ενώ, αργότερα, φοίτησε στη Νομική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ως φοιτητής ανέπτυξε έντονη πολιτική δραστηριότητα και εντάχθηκε στον χώρο των σοσιαλιστών, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην ίδρυση της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), ενώ αργότερα προσχώρησε στο ΕΑΜ. Μάλιστα, υπήρξε και εθνοσύμβουλος στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), ευρύτερα γνωστή ως Κυβέρνηση του Βουνού, υπηρετώντας στο γραφείο Τύπου.

Μετά το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου ξεκίνησε να εργάζεται στην εφημερίδα Μάχη μια εβδομαδιαία πολιτική και οικονομική εφημερίδα, που κατά τη διάρκεια της Κατοχής κυκλοφορούσε παράνομα ως μυστικό φύλλο του απελευθερωτικού αγώνα και, μεταπολεμικά, εκδιδόταν ως κομματικό όργανο του Σοσιαλιστικού Κόμματος - Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας. Στη Μάχη ο Μαρής εργαζόταν ως αρχισυντάκτης, σχολιογράφος και κριτικός κινηματογράφου. Μετά τις αποκαλύψεις που έκανε η εφημερίδα για τη Μακρόνησο, διώχθηκε και φυλακίστηκε, τον Νοέμβριο του 1949, στις φυλακές Βούρλων της Δραπετσώνας, ενώ ο Εμφύλιος Πόλεμος είχε λήξει. Στο Έκτακτο Στρατοδικείο στο οποίο παραπέμφθηκε, κατηγορήθηκε ότι «ενέβαλεν εις ανησυχίαν τους πολίτας και εμείωσεν την προς τα αρχάς εμπιστοσύνην των πολιτών»,

Η επιστροφή στην Αθήνα και το Έγκλημα στο Κολωνάκι

Ο Μαρής αποφυλακίστηκε στα μέσα Ιανουαρίου του 1950, ύστερα από εγχώριες και διεθνείς αντιδράσεις στην Ελλάδα, με σημαντική την παρέμβαση της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, εργάστηκε σε εφημερίδες όπως: ο Προοδευτικός Φιλελεύθερος, ο Ελεύθερος Λόγος, η Αθηναϊκή και, τελικά, εντάχθηκε στο δυναμικό του συγκροτήματος Μπότση, με τις εφημερίδες Ακρόπολις και Απογευματινή και το περιοδικό Πρώτο.

Ως δημοσιογράφος πραγματοποίησε αποστολές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της χώρας, με ένα από τα πιο σημαντικά ρεπορτάζ του, αρκετά χρονοβόρο και επικίνδυνο, να είναι εκείνο της διαλεύκανσης της δολοφονίας του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Η σταδιοδρομία του Γιάννη Μαρή, ως αστυνομικού συγγραφέα, άρχισε το καλοκαίρι του 1953, όταν στο περιοδικό «Οικογένεια» δημοσίευσε σε συνέχειες το μυθιστόρημα Έγκλημα στο Κολωνάκι με τον υπότιτλο Αθηναϊκό αστυνομικό μυθιστόρημα, με το οποίο και καθιερώθηκε ως ένας από τους πρώτους συγγραφείς του είδους.

Σε αυτό το μυθιστόρημα εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο αστυνόμος Μπέκας, μια εμβληματική λογοτεχνική φιγούρα. Ο Μπέκας, ο κοντόχοντρος αστυνομικός με το καλοκάγαθο ύφος και τη σπάνια επιμονή, βασίστηκε στο πρότυπο του Γάλλου επιθεωρητή Μαιγκρέ, ήρωα του Ζορζ Σιμενόν, αλλά εμπλουτίστηκε με ελληνικά στοιχεία. Δυστυχώς, η δημοσίευση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, γιατί μετά από λίγο το περιοδικό ανέστειλε τη λειτουργία του. Η ιστορία, όμως, συνάρπασε τόσο το κοινό, το οποίο αναζητούσε το δολοφόνο, γι’ αυτό και «βομβάρδισε» με επιστολές τη διεύθυνση του περιοδικού. Ο Μαρής, αμέσως, κατάλαβε την απήχηση που είχε, ολοκλήρωσε το μυθιστόρημα, που σύντομα εκδόθηκε σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Ατλαντίς», και λίγα χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε με παρόμοια επιτυχία στη μεγάλη οθόνη.

Το Έγκλημα στο Κολωνάκι υπήρξε η απαρχή μιας επιτυχημένης συγγραφικής καριέρας, που συνεχίστηκε για περισσότερα από 25 χρόνια, δημιουργώντας μια πλειάδα αστυνομικών μυθιστορημάτων, περίπου είκοσι σενάρια και δύο θεατρικά. Σε εφημερίδες και περιοδικά δημοσίευσε πάνω από 120 μυθιστορήματα, αστυνομικά, αισθηματικά και ιστορικά, πολλά από τα οποία κυκλοφόρησαν και, αυτοτελώς, σε βιβλία και αρκετά από αυτά μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο,στο θέατρο και την τηλεόραση. Εκτός από τον Μπέκα, ο Μαρής δημιούργησε κι άλλους αστυνομικούς ήρωες που αναλάμβαναν την εξιχνίαση εγκλημάτων. Άλλος ένας ενδιαφέρων χαρακτήρας του Μαρή υπήρξε και ο δημοσιογράφος Γιάννης Μακρής που μαζί με τον Μπέκα αποτελούσαν ένα ερευνητικό δίδυμο.

Η αγάπη για την έβδομη Τέχνη και τη συγγραφή

Ο κινηματογράφος μπήκε στη ζωή του Γιάννη Μαρή, το 1958, με την ταινία Ο άνθρωπος του τρένου του Ντίνου Δημόπουλου, η οποία θεωρείται και η πρώτη αστυνομική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα, με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Παππά, την Άννα Συνοδινού και τον Μιχάλη Νικολινάκο. Το φιλμ ήταν κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος .

Ο μυθιστορηματικός του κόσμος του δεν περιοριζόταν μόνο στην Αθήνα, αλλά επεκτεινόταν στα κοσμοπολίτικα ελληνικά νησιά του ’50 και του ’60, στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη Θεσσαλία των μεγαλοκτηματιών και των ληστών, με τον συγγραφέα να προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να αποδώσει την ατμόσφαιρα, τις ανθρώπινες σχέσεις και τα ήθη της μεταπολεμικής Ελλάδας, αποτυπώνοντας τις εύθραυστες μετεμφυλιακές ισορροπίες, χωρίς να χρωματίζει, έντονα τουλάχιστον, πολιτικά τα έργα του.

O Μαρής λάτρευε το γράψιμο και έγραφε πυρετωδώς, πάντα, στο χέρι με μπλε στυλό Βic, συντροφιά με ένα πακέτο τσιγάρων Άσσος. Δεν χρησιμοποιούσε ποτέ γραφομηχανή, αλλά, όταν έγραφε σενάριο για ταινία, προσλάμβανε μια εκπαιδευμένη δακτυλογράφο και της υπαγόρευε το κείμενο, επειδή έπρεπε να είναι γραμμένο βάσει συγκεκριμένων τεχνικών προδιαγραφών.

Υπήρξε μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ), της Εταιρίας Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Παρά το γεγονός ότι ήταν εμπορικά επιτυχημένος, υπήρξε παραγνωρισμένος από τους κριτικούς στην εποχή του, καθώς η ενασχόλησή του με το είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος, θεωρούνταν από τους κριτικούς ως παραλογοτεχνία – παραφιλολογία και, ως εκ τούτου, ανάξια σχολιασμού. Πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, όμως, έλαβε την αναγνώριση που του άξιζε.