Πάτμος: Το «Νησί της Αποκάλυψης» με τη μοναδική φυσική ομορφιά, την απόλυτη μυστικιστική ατμόσφαιρα και τον έντονο κοσμοπολιτισμό

• Παναγιώτα Απέργη - 15 Ιουνίου 2023

Η Πάτμος, το βορειότερο νησί των Δωδεκανήσων, είναι ένα σχετικά μικρό νησί, με μήκος ακτών γύρω στα 70 χλμ., το οποίο αποτελείται από τρία τμήματα που συνδέονται μεταξύ τους από δυο ισθμούς, έναν στη μέση περίπου του νησιού και έναν στο νότιο άκρο. Συνδυάζει αρμονικά τις απόκρημνες κορυφές, το ηφαιστειογενές έδαφος, τις υπέροχες δαντελωτές παραλίες με τη μυστικιστική θρησκευτική ατμόσφαιρα και την κοσμοπολίτικη ζωή.

Ο κυριότερος οικισμός, το ιστορικό κέντρο, του νησιού είναι η Χώρα κτισμένη πάνω σε ύψωμα, όπου ξεχωρίζει η Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Μεγαλύτερος οικισμός του νησιού είναι η Σκάλα, ενώ υπάρχουν και άλλοι οικισμοί, ο Κάμπος και ο Χριστός στα βόρεια, ο Γροίκος και τα Σάψιλα στα νότια.

Η Χώρα: ο μεσαιωνικός οικισμός της Χώρας, ένα από τα ωραιότερα και πιο καλοδιατηρημένα οικιστικά σύνολα του Αιγαίου, είναι δομημένος γύρω από την Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Τα σπίτια, μικρά και λευκά, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, έχοντας ανάμεσά τους τα μεγάλα δίπατα αρχοντικά με τα γοτθικά και νεοκλασικά χαρακτηριστικά και τις δεκάδες εκκλησίες, χωρίζονται από στενά πλακόστρωτα δαιδαλώδη σοκάκια.

Άξια θαυμασμού τα αρχοντικά των Παλαιολόγου, Βαρδίκου, Βάλβη και Νικολαΐδη, με το τελευταίο να έχει μετατραπεί σε μουσείο.

Στη συνοικία Νεοχώρι της Χώρας θα συναντήσουμε το Αρχοντικό Σημαντήρη, χαρακτηριστικό τοπικό αρχοντικό, το οποίο μετατράπηκε σε Λαογραφικό Μουσείο και μνημείο πολιτισμού. Το εντυπωσιακό, εξωτερικά, οίκημα καταπλήσσει τον επισκέπτη με το υπέροχο εσωτερικό του, την επίπλωση με έπιπλα από την Οδησσό, το 250 ετών σαλόνι, τη διακόσμησή του, τους πίνακες του Νικόλαου Γύζη και τις εικόνες του 15ου και 17ου αι..

Στην κορυφή του λόφου όπου είναι κτισμένη η Χώρα, στο υψηλότερο σημείο της, με τη μορφή κάστρου και ορατή από οποιοδήποτε άλλο σημείο του νησιού είναι η Ιερά Μονή του Ιωάννου του Θεολόγου, που ιδρύθηκε το 1088 από τον όσιο Χριστόδουλο τον Λατρηνό.

Οι εσωτερικές επιφάνειες του Καθολικού της Μονής,(τρούλος, καμάρες και τοίχοι) καλύπτονται από τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα 1600 και το τεταρτοσφαίριο της κόγχης του Ιερού Βήματος κοσμείται με την Παναγία την Πλατυτέρα. Στη Μονή φυλάσσονται έργα του Ανδρέα Ρίτζου (1421-1492) και του Γεώργιου Κλόντζα (1530-1608) καθώς και έργα ντόπιων ζωγράφων των αρχών του 17ου αι., που μιμούνται τους Κρητικούς ζωγράφους. Μέσα στο ιερό αυτό μοναστηριακό συγκρότημα ο επισκέπτης θα δει παρεκκλήσια, κελιά, αποθήκες, στέρνες, το οστεοφυλάκιο, το Μουσείο, τη Βιβλιοθήκη, χώρους εντυπωσιακής θρησκευτικής αρχιτεκτονικής.

Στην ακρογιαλιά, κάτω από τη Χώρα, είναι το Σπήλαιο της Αποκάλυψης εκεί που εξόριστος ο Απόστολος Ιωάννης, ο αγαπημένος μαθητής του Ιησού, έγραψε το τέταρτο Ευαγγέλιο, αυτό που έχει χαρακτηρισθεί ως «Πνευματικό Ευαγγέλιο» και την Αποκάλυψη.

Στην αριστερή πλευρά της Χώρας, ανατολικά της ιεράς Μονής, βρίσκονται και οι τρεις Ανεμόμυλοι, οι δύο κατασκευασμένοι το 1588 και ο τρίτος το 1863. Τη δεκαετία του 1950 εγκαταλείφθηκαν, όπως οι περισσότεροι μύλοι των ελληνικών νησιών, αλλά χάρη στην πρωτοβουλία και τη χρηματοδότηση του ένθερμου φίλου του νησιού Charles Pictet, Ελβετού τραπεζίτη και ιστιοπλόου και του «Ιδρύματος Νιάρχος», το 2010 ξεκίνησε η προσπάθεια αναστήλωσης και αποκατάστασης των ανεμόμυλων, με σκοπό να αποκατασταθούν με παραδοσιακά υλικά και να χρησιμοποιηθούν.

Σήμερα, ο πρώτος λειτουργεί ως παραδοσιακός ανεμόμυλος, αλέθοντας μικρές ποσότητες σιταριού, και ως μουσείο παραδοσιακών, αγροτικών δραστηριοτήτων. Ο δεύτερος αντί για μυλόπετρες έχει γεννήτρια και είναι σε θέση να παράγει ηλεκτρισμό από την αιολική ενέργεια, ενώ τα σχέδια για τον τρίτο στοχεύουν στην τοποθέτηση συστήματος άντλησης νερού.

Ανάμεσα στα αξιοθέατα του νησιού ξεχωρίζουν η Πέτρα της Καλικατσούς και τα Ιερά Καθίσματα.

Η τεράστια, μέσα στη θάλασσα, Πέτρα ή Βράχος της Καλικατσούς, με τις λαξεύσεις της και τα μικρά τεχνητά της σπήλαια, γεωλογικά είναι ένα ηφαιστειακό πέτρωμα αποτελούμενο από τη συγκόληση πολλών βολίδων βασαλτικής λάβας. Όσο για το όνομά της, καλικατσού αποκαλούν συχνά οι νησιώτες τον θαλασσοκόρακα, που θυμίζει κορμοράνο και φωλιάζει στον βράχο αυτόν.

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους ερευνητές, ο βράχος είναι αρχαιολογική θέση, όπου από το 1100π.Χ. - 4ο αι.μ.Χ. υπήρχε υπαίθριο ιερό με συνεχή λατρεία, πιθανόν αφιερωμένο στην Αφροδίτη, το οποίο με την επικράτηση του Χριστιανισμού, μετατράπηκε σε ερημητήριο μοναχών με τους χώρους του να λειτουργούν ως σκήτες μέχρι τον 14ο αι.μ.Χ..

Σύμφωνα, όμως, με τον θρύλο, η Πέτρα της Καλικατσούς είναι η πραγματοποίηση της κατάρας της μάνας για την κόρη, που πήγε και κολύμπησε αμέσως μόλις κοινώνησε και παρά τη μητρική απαγόρευση. Έξαλλη η μητέρα με την ανυπακοή της κόρης, την καταράστηκε: «Αν πας, πέτρα να γίνεις».

Τα Ιερά Καθίσματα είναι κοιλώματα σε βράχους ή σπηλιές, όπου οι μοναχοί έφτιαχναν ένα κελί ή ένα ναό. Με τις προσθήκες βοηθητικών κτισμάτων, αυτά έγιναν ξεχωριστές μονές. Σε κάποια υπάρχουν μοναχοί, σε άλλα όχι. Από τα πιο παλιά είναι το Ιερό Κάθισμα Αγίων Αναργύρων Κήπων (11ος αι.) και το Ιερό Κάθισμα Ασωμάτων (12ος αι.).

Η Πάτμος έχει υπέροχες παραλίες με κρυστάλλινα νερά, προσβάσιμες με τα πόδια ή απόμακρες, με άμμο, με πέτρα ή με συνδυασμό και των δύο. Η παραλία Λάμπη φημίζεται για τα λαμπερά νερά της, από όπου πήρε το όνομά της, και τα χρωματιστά της βότσαλα.

Αξίζουν όμως και οι επισκέψεις στους Αρκούς και τους Λειψούς. Οι Αρκοί είναι μια συστάδα μικρούτσικων νησιών, ανατολικά της Πάτμου και βόρεια των Λειψών, με θαμνώδη βλάστηση και λίγα δένδρα, από τα λιγότερο διαφημισμένα ελληνικά νησιά. Οι ελάχιστοι κάτοικοί του ζουν στους δύο οικισμούς του νησιού, το Λιμάνι και το Πάνω Χωριό.

Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν Ακρίτης και Ναρκοί και οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν οι Κάρες, μετά οι Δωριείς και τέλος οι Ίωνες της Μιλήτου. Οι τελευταίοι ίδρυσαν μικρό οχυρό ώστε να μπορούν να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος του περάσματος Σάμου-Κω. Τα αρχαιολογικά δεδομένα μαρτυρούν ότι το οχυρό κατασκευάστηκε στα πρώτα ελληνιστικά χρόνια και οι αρχαίες οχυρώσεις του, χρησιμοποιήθηκαν ενισχυμένες στην πρώιμη βυζαντινή εποχή.

Οι Λειψοί ή Λειψώ είναι, επίσης, συστάδα μικρών νησιών (24 νησίδες και 6 βράχοι), στα βόρεια Δωδεκάνησα, που πήραν το όνομά τους από το κύριο νησί, που στις αρχαίες πηγές εμφανίζεται με το όνομα Λεψία.

Και εδώ έφθασαν πρώτοι οι Κάρες, το 1370π.Χ. περίπου, και ακολούθησαν, το 1200π.Χ., οι Δωριείς. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου στους όρμους του νησιού αγκυροβολούσαν πλοία και των δύο αντιπάλων.

Στα χριστιανικά χρόνια το νησί αναφέρεται ως Λειψός, Λιψός και Λειψώ και στη βυζαντινή εποχή αποτελούσε μέρος του Θέματος των Νήσων. Το 1522μ.Χ. πέρασε στα χέρια των Οθωμανών, μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα, και το 1821 οι κάτοικοί του πήραν μέρος στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Από το 1912 το νησί παρέμεινε σε ιταλική κυριαρχία μέχρι το 1948, οπότε και ενσωματώθηκε, στην Ελλάδα.

Η Πάτμος φημίζεται για τα υπέροχα τυριά της, την ονομαστή πατινιώτικη τυρόπιτα, το σχινόψωμο, τα γευστικά παραδοσιακά της πιάτα – κολοκυθοανθούς στην κατσαρόλα γεμιστούς με ρύζι, κατσίκι καπαμά με τηγανητές πατάτες – τα τηγανητά πουγκιά με καρύδι και μέλι και τα αμυγδαλωτά «αχλαδάκια».

Όσον αφορά τη νυχτερινή ζωή της Πάτμου, η καρδιά χτυπάει στο λιμάνι της Σκάλας, με επιλογές για όλα τα γούστα.